Oorzaken

Lymfoedeem

De oorzaak van lymfoedeem is altijd een opstapeling van lymfevloeistof in het weefsel. Waarom het hiertoe komt, dat de lymfe niet meer kan afvloeiien of dat er teveel van in het weefsel doordringt en de transportcapaciteit van de lymfevaten overstimuleert, heeft verschillende redenen. Overeenkomstig onderscheidt men ook het primaire van het secundaire lymfoedeem.

Het primaire lymfoedeem kan aangeboren zijn en dus genetisch bepaald. De erfelijkheid gebeurd meestal onder de vrouwen van de betreffende familie. De primaire vorm kan ook spontaan optreden. Deze toevallige en afzonderlijke lymfoedemen worden veroorzaakt door veranderingen van lymfevaten.

Het secundaire lymfoedeem ontstaat, anders dan het primaire, altijd als gevolg van een andere ziekte waardoor men het ook en verworven lymfestuwing noemt. De oorzaken ervan kunnen operaties zijn waarbij de lymfeknopen moeten worden verwijderd of bestralingstherapie die zorgt voor het vastkleven van de lymfevaatwanden en daardoor zorgen voor een vernietiging van deze vaten. Andere oorzaken voor een secundair lymfoedeem zijn ongevallen, kwetsures, infecties alsook een wondroos, een zogenaamde erysipelas.

Symptomen

Het primaire lymfoedeem uit zich typisch in zogenaamde bloktenen: vierkantig opgezwollen tenen. Van hieruit gaat de lymfestuwing over de enkel naar het onder- en uiteindelijk tot het bovenbeen. In tweederde van de gevallen wordt er slechts één lichaamszijde getroffen. Als het primaire lymfoedeem optreedt aan twee kanten, dan komt de zwellingen meestal asymetrisch tot uiting.

De secundaire lymfe stuwing heeft volledig verschillende symptomen. Hierbij banen de zwellingen zich een afwaartse weg vanuit de oksels of lies over het lichaam. Daarbij blijven de tenen en de voorvoet echter meestal vrij van lymfoedemen. Typerend voor het secundaire lymfoedeem is verder dat het slechts aan een kant optreedt, al naargelang waar de oorzaak is gelokaliseerd.

Zowel bij het primaire als bij het secundaire lymfoedeem kan het, bij een ongunstig verloop, leiden tot ontstekingen en in het ergste geval tot en verzwering van de betroffen plaats op de huid.

De stadia van een lymfoedeem

Al naargelang de symptomen worden vier verschillende zwaartegraden onderscheiden.

• Stadium 1: latentiestadium

  

  Lymfopstapeling in de knie

  Er is primaire of secundare schade aan de lymfevaten en/of lymfeknopen. Hierdoor is de transportcapaciteit van de lymfevaten afgenomen. Er is echter nog geen oedeem, maar enkel een voorbijgaande zwelling die geen klachten veroorzaakt.

• Stadium 2: Omkeerbaar stadium

  Het lymfoedeem is vooral ‘s avonds vaak sterk opgezwollen. Het neemt weer af wanneer de getroffen ledematen omhoog liggen, zoals bijvoorbeeld ‘s nachts. Een ander kenmerk van dit stadium is dat de zwelling nog zacht is en kan worden ingedrukt.

• Stadium 3: Spontaan onomkeerbaar stadium

  Nu is het lymfoedeem hard geworden en kan het niet meer worden ingedrukt. Het neemt ook niet meer vanzelf af tijdens de nacht of door het omhoog leggen van de getroffen lichaamsdelen.

• Stadium 4: Elefantiase

  In deze fase van de ziekte zijn er naast zwellingen ook meer of minder uitgesproken veranderingen van de huid in de regio die is getroffen door het lymfoedeem. Er komen cysten, fistels en verhardingen. Het eindbeeld van dit stadium is uiteindelijk de zogenaamde elefantiase.

In het eerste en tweede stadium kan het lymfoedeem nog door ontstuwende maatregelen, zoals bijvoorbeeld het omhoog leggen of lymfedrainage, volledig worden verwijderd. Dit is in de twee laatste stadia drie en vier echter niet meer mogelijk.

Diagnose

In een vergevorderd stadium is een lymfestuwing alleen al aan zijn typische uitzicht te herkennen. Een beginnen lymfoedeem is daardoor moeilijker vast te stellen. Dit geldt ook voor secundaire lymfoedemen waarbij altijd de onderliggende ziekte moet worden verklaard. Dit gebeurt door bloed- en ultrasoononderzoek alsook door een zogenaamde lymfescintigrafie. Bij deze diagnosemethode wordt radioactieve vloeistof in de lymfebanen ingespoten. Op deze manier kan dan worden vastgesteld waar en hoe sterk de afvoer van de lymfen in een lymfevat is beïnvloed. Ter diagnose kan meestal ook een röntgenopname worden gedaan van het lichaamsdeel dat is betroffen door lymfoedeem.

De behandeling van een lymfoedeem, de zogenaamde complexe, fysische ontstuwingstherapie, berust op meerdere verschillende zuilen:

• Goede huidverzorging

  Een intensieve verzorging van het huidoppervlak dat is getroffen door lymfoedeem. Dit verhindert dat de huid die erg gevoelig is geworden door het oedeem scheurtjes of kwetsures krijgt, wat zou kunnen zorgen voor infecties.

• Lymfedrainage

  Om het vocht van de lymfen, vooral het afvloeien vanuit het weefsel dat is getroffen door lymfoedeem te stimuleren, wordt er een manuele lymfedrainage uitgevoerd.

• Compressiebehandeling

  Door het doelgerichte comprimeren, in het Nederlands samendrukken, kunnen de lymfoedemen effectief worden verkleind en af en toe zelfs volledig worden verholpen. Dit gebeurt met behulp van compressieverbanden en -kousen.

• Doelgerichte fysiotherapie

  Als de lidmaten die die getroffen zijn door lymfoedeem, worden bewogen met speciale gymnastische oefeningen, ondersteunt dat langdurig de afvloeiing van de opgestapelde lymfe. Het is hierbij echter wel belangrijk dat de fysiotherapie regelmatig en gedurende een langere tijd wordt gedaan.

• Onderliggende ziekte behandelen

  Bij een secundair lymfoedeem moet in ieder geval ook de aandoening worden behandeld die het heeft veroorzaakt. Deze behandeling moet bij de ontstuwingstherapie gebeuren. Als de oorzaak met succes wordt behandeld, dan is de prognose van het secundaire lymfoedeem in principe goed. Bij primaire lymfoedemen daarintegen, kan er meestal geen volledige genezing worden bereikt.